Wiadomości Uzupełniająca odpowiedzialność pracodawcy z tytułu wypadku przy pracy w branży portowej i stoczniowej

Jednym z obowiązków pracodawcy jest obowiązek dostarczenia pracownikom sprawnych technicznie środków produkcji i takie zorganizowanie pracy, aby była ona bezpieczna, zgodna z przepisami BHP. Niestety często rzeczywistość znacząco odbiega od postulowanego wzorca. Konieczność wprowadzania oszczędności, redukcja zatrudnienia, pośpiech czy krótkie terminy realizacji zleconych zadań to jedne z wielu czynników, które sprzyjają powstawaniu zaniedbań, skutkujących wypadkami przy pracy w branży portowej i stoczniowej, co z kolei ma znaczący wpływ na kwestie odpowiedzialności pracodawcy. Oprócz świadczeń z ubezpieczenia społecznego pracownik, który ulegnie wypadkowi przy pracy może dochodzić również roszczeń uzupełniających bezpośrednio od pracodawcy, jeżeli szkoda którą poniósł wskutek wypadku nie została w całości pokryta z ubezpieczenia wypadkowego wypłacanego przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

Wypadek przy pracy

Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. nr167 z 2009 r., poz. 1322) definiuje wypadek przy pracy jako nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:

1) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych oraz czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia;
2) w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

Na równi z wypadkiem przy pracy traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ:

1) w czasie podróży służbowej;
2) podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony;
3) przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe.

Obrazując skalę tego zjawiska warto odnotować, że zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego w roku 2013 w gospodarce narodowej doszło do 88.267 wypadków przy pracy z czego przeszło 800 zostało sklasyfikowanych jako wypadki ciężkie (tj. skutkujące ciężkim uszkodzeniem ciała np. utratą wzroku, słuchu, zdolności płodzenia, całkowitą lub znaczną niezdolnością do pracy w zawodzie czy też trwałym zeszpeceniem) i śmiertelne. W wypadkach tych poszkodowanych zostało przeszło 88.000 osób, a 276 poniosło śmierć. Najwięcej wypadków zaistniało w produkcji przemysłowej w tym także w branży okrętowej oraz stoczniowej. Poszkodowanymi w wypadkach śmiertelnych były w znacznej części osoby pracujące jako kierowcy pojazdów, operatorzy pojazdów wolnobieżnych, ślusarze, spawacze, blacharze, monterzy konstrukcji metalowych i elektrycy.

Świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego

Podstawową formą wyrównania szkód spowodowanych wypadkami przy pracy jest wypłata przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego. Pracodawca ma obowiązek opłacać składki na ubezpieczenie wypadkowe za każdego pracownika, aby w razie zajścia wypadku przy pracy pracownikowi zostały wypłacone świadczenia takie jak:

zasiłek chorobowy,
świadczenie rehabilitacyjne,
zasiłek wyrównawczy,
jednorazowe odszkodowanie,
renta z tytułu niezdolności do pracy, w tym renta szkoleniowa,
renta rodzinna,
dodatek pielęgnacyjny,
dodatek do renty rodzinnej - dla sieroty zupełnej,
pokrycie kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych oraz zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne w zakresie określonym ustawą.

Istotną wadą tych świadczeń jest fakt, iż mają one przeważnie charakter ryczałtowy i są limitowane co do wysokości. Przykładowo, jednorazowe odszkodowanie przysługuje w wysokości 20 % przeciętnego wynagrodzenia za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu.

Możliwość dochodzenia roszczeń uzupełniających

W przypadku, gdy szkoda powstała wskutek wypadku jest większa niż wypłacone przez ZUS świadczenia, pracownik może dochodzić bezpośrednio od pracodawcy roszczeń uzupełniających na warunkach wynikających z zasad odpowiedzialności przewidzianych w ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks Cywilny (dalej: KC). Powyższe uprawnieninie pracownika opiera się przede wszystkim o zasadę pełnej kompensacji szkody (art. 363 § 1 KC).

Powyższe potwierdza m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 lipca 2005 r. (sygn. akt I PK 293/04) zgodnie z którym Dopuszczalne jest dochodzenie przez pracownika od pracodawcy roszczeń uzupełniających z tytułu wypadków przy pracy, opartych na przepisach prawa cywilnego (art. 415, art. 44 i art. 455 KC). Pracownik, występując z takim powództwem, nie może się w postępowaniu sądowym powoływać jedynie na fakt wypadku przy pracy, który stwierdzony został protokołem powypadkowym, lecz obowiązany jest wykazać przesłanki prawne odpowiedzialności odszkodowawczej: 1) ciążącą na pracodawcy odpowiedzialność z tytułu czynu niedozwolonego, 2) poniesioną szkodę (uszczerbek na zdrowiu), 3) związek przyczynowy pomiędzy zdarzeniem będącym wypadkiem przy pracy a powstaniem szkody.

Co ważne, odpowiedzialność pracodawcy ma charakter pomocniczy, uzupełniający. Jak wskazano powyżej, będzie ona zachodzić dopiero w momencie, gdy świadczenia wypłacone z ubezpieczenia wypadkowego nie pokryły w całości szkody lub krzywdy doznanej przez pracownika. Aby zatem wystąpienie przeciwko pracodawcy do sądu było skuteczne, pracownik powinien w pierwszej kolejności wystąpić o przyznanie stosownych świadczeń do ZUS-u. Skierowanie roszczeń bezpośrednio do pracodawcy, z pominięciem ZUS-u powinno zostać uznane przez sąd za przedwczesne i skutkować oddaleniem powództwa w całości. Jak słusznie wskazał w cytowanym wyżej wyroku Sąd Najwyższy pracownik, na którym spoczywa ciężar dowodu, powinien wykazać przesłanki odpowiedzialności cywilnej pracodawcy. Konieczna jest przy tym uwaga, że pracodawca może ponosić odpowiedzialność cywilną na zasadzie winy lub ryzyka.

Zasady odpowiedzialności pracodawcy

Podstawową zasadą odpowiedzialności jest zasada winy. Pracodawca będzie ponosił odpowiedzialność na zasadzie winy, gdy będzie można postawić mu zarzut, iż jego bezprawne działanie bądź zaniechania np. niezapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy doprowadziły do wypadku w wyniku którego pracownik poniósł szkodę. Pracownik powinien w takiej sytuacji wykazać bezprawne działanie lub zaniechanie oraz winę pracodawcy, szkodę którą poniósł oraz związek przyczynowy między bezprawnym działaniem lub zaniechaniem a szkodą.

Z kolei niektórzy pracodawcy będą ponosili odpowiedzialność na zasadzie ryzyka. Jest to odpowiedzialność surowsza, bowiem jest niezależna od winy podmiotu odpowiedzialnego. Zgodnie z art. 435 KC podmioty prowadzące na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności), będą ponosiły odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu wyrządzoną komukolwiek przez ruch tego przedsiębiorstwa lub zakładu. Ramy niniejszego opracowania nie pozwalają na omówienie wszystkich wątpliwości dotyczących enigmatycznego zwrotu „przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody”. Upraszczając można wskazać, że są to przedsiębiorstwa lub zakłady, których działalność opiera się na funkcjonowaniu maszyn i urządzeń wprawianych w ruch za pomocą sił przyrody (elektryczności, gazu pary), a których istnienie i praca w danym czasie i miejscu są uzależnione od wykorzystania sił przyrody i które bez ich użycia nie osiągnęłyby celu, dla jakiego zostały utworzone. Tytułem przykładu można wskazać takie zakłady jak np. stocznie, porty, huty, kopalnie, zakłady energetyczne, zakłady budowlane.

W przypadku odpowiedzialności na zasadzie ryzyka, pracownik ma obowiązek udowodnić jedynie szkodę, którą poniósł oraz związek przyczynowy między ruchem przedsiębiorstwa a powstałą szkodą. Wina pracodawcy bądź jej brak nie ma tu zatem żadnego znaczenia. Odpowiedzialność pracodawcy na zasadzie ryzyka będzie wyłączona jedynie w przypadku, gdy szkoda powstała wskutek siły wyższej, wyłącznej winy poszkodowanego lub wyłącznej winy osoby trzeciej (jak wynika z orzecznictwa, rozumianej wąsko tj. nie obejmującej pozostałych pracowników danego pracodawcy). Ciężar wykazania tych przesłanek (tzw. przesłanek egzoneracyjnych) będzie spoczywał na pracodawcy, co w praktyce może być zadaniem trudnym, a w wielu sytuacjach wręcz niewykonalnym.

Należy zatem wyraźnie podkreślić, że w odniesieniu do przedsiębiorców działających w branży portowej i stoczniowej, odpowiadających na zasadzie ryzyka będą zachodziły sytuacje w których  pomimo, że przedsiębiorca stosował najwyższe standardy jakości i staranności, a prowadzone przez niego przedsiębiorstwo funkcjonowało zgodnie z wszystkimi normami, będzie odpowiedzialny za szkodę powstałą w wyniku wypadku przy pracy.

Rodzaje świadczeń uzupełniających

Zgodnie z postanowieniami KC pracownik, poszkodowany w wyniku wypadku przy pracy, może domagać się od pracodawcy następujących świadczeń uzupełniających:

1) jednorazowego odszkodowania za uszczerbek majątkowy, w tym kosztów leczenia oraz kosztów przygotowania do innego zawodu (art. 444 § 1 KC);
2) zadośćuczynienia pieniężnego za krzywdę tj. uszczerbek niemajątkowy (art. 445 § 1 KC);
3) rent z tytułu (art. 444 § 2 KC):
- całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej;
- zwiększonych wypadkiem potrzeb;
- zmniejszonych wypadkiem widoków powodzenia na przyszłość.
Nadto, w przypadku gdy wypadek przy pracy spowodował śmierć pracownika, członkowie jego rodziny mogą wystąpić do pracodawcy z roszczeniem o:
4) jednorazowe odszkodowanie z tytułu znacznego pogorszenia się ich sytuacji życiowej (art. 446 § 3 KC);
5) zadośćuczynienie pieniężne za krzywdę tj. uszczerbek niemajątkowy (art. 446 § 4 KC)

Jednorazowe odszkodowanie za uszczerbek majątkowy może być przyznane z tytułu poniesienia kosztów pobytu w ośrodku zdrowia, kosztów medykamentów, pomocy pielęgniarskiej, kosztów specjalnej diety, nabycia środków ortopedycznych, wózka inwalidzkiego, protez itp.

Z kolei zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę ma zrekompensować cierpienie fizyczne i psychiczne, którego poszkodowany doznał wskutek wypadku a także którego może doznawać w przyszłości. Co prawda cierpienie jest doznaniem niewymiernym, subiektywnym oraz bardzo indywidualnym nie mniej zgodnie z orzecznictwem przy wymiarze kwoty mającej zrekompensować krzywdę powinno się brać pod rozwagę całokształt sprawy, w tym takie okoliczności jak: rodzaj doznanych przez poszkodowanego obrażeń, ich nasilenie i czas trwania, nieodwracalność następstw wypadku, kalectwo i jego stopień, oszpecenie, rodzaj wykonywanej pracy, szanse na przyszłość, wiek poszkodowanego, poczucie nieprzydatności społecznej, bezradność życiową, konieczność korzystania ze pomocy osób trzecich, stopień winy odpowiedzialnego za szkodę, niemożność wykonywania ulubionego zawodu, pracy twórczej, sportu oraz inne czynniki podobnej natury.

Jeżeli wskutek następstw wypadku pracownik utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej może domagać się od pracodawcy ustanowienia na jego rzecz odpowiedniej renty. Wysokość renty oblicza się poprzez ustalenie zarobków, jakie poszkodowany osiągnąłby przypuszczalnie, gdyby mu szkody nie wyrządzono, zestawiając je z zarobkami jakie poszkodowany może osiągnąć po wypadku.
Podobnie w sytuacji, gdy wskutek wypadku zwiększyły się jego potrzeby (np. jest zmuszony korzystać z długotrwałej rehabilitacji) lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość.

Wnioski

Nawet największy stopień staranności towarzyszący organizowaniu bezpiecznego środowiska pracy oraz przestrzeganie wszelkich norm właściwych dla danej działalności nie wyeliminuje wypadków przy pracy. Możliwy błąd ludzki, zawodność technologii czy w końcu wpływ czynników zewnętrznych, niezależnych od woli pracodawcy jak np. działania podwykonawców prędzej czy później doprowadzą do wypadku w wyniku którego ucierpi pracownik. Jeżeli świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego nie pokryją w całości szkody której doznał, a jak pokazuje doświadczenie dzieje się tak w znacznej ilości przypadków, pracownik będzie mógł zwrócić się z roszczeniami uzupełniającymi bezpośrednio do pracodawcy. Przedsiębiorcy odpowiadający na zasadzie ryzyka będą odpowiedzialni za pokrycie szkody nawet, jeżeli ich zachowaniu nie będzie można zarzucić winy. Dotyczy to w szczególności przedsiębiorców działających w przemyśle portowym oraz stoczniowym w których powszechnie używa się niebezpiecznych, skomplikowanych technologii, narzędzi, środków transportu, w których występuje duża ilość ręcznego transportu w warunkach utrudnionych przejść i dojść oraz znaczne nasycenie rejonów prac ręcznymi narzędziami o napędzie mechanicznym, a także instalacjami elektrycznymi do zasilania prowadzonych prac.

Przez wzgląd na powyższe rekomenduje się aby przedsiębiorcy, w szczególności działający w przemyśle portowym i stoczniowym, oprócz działań mających na celu zminimalizowanie możliwości wystąpienia wypadku przy pracy, zawierali z ubezpieczycielami umowy ubezpieczenia swojej odpowiedzialności cywilnej oraz umowy ubezpieczenia na życie oraz od następstw nieszczęśliwych wypadków pracowników. Umowy te powinny uwzględniać specyfikę danej branży, potencjalne zagrożenia oraz rozmiar grożących konsekwencji. Właściwie skomponowane umowy, poprzedzone rzetelną oceną warunków prowadzenia działalności pozwolą na przejęcie przez zakład ubezpieczeń odpowiedzialności za wypadek i pokrycie przez ubezpieczyciela ekonomicznych skutków uszczerbku w dobrach pracownika spowodowanych wypadkiem przy pracy.



Radca Prawny Mateusz Romowicz

Aplikant radcowski Maciej Włodaczyk

Więcej informacji znajdą Państwo na stronie kancelaria-gdynia.eu ,  www.kancelaria-odszkodowania.eu