Mikroplastik w środowisku morskim, zatopiona amunicja, biologia morza czy prawne aspekty morskiego planowania przestrzennego. To tylko niektóre tematy poruszane podczas II Konferencji Naukowej Polskich Badaczy Morza, która w środę zakończyła się w Gdyni. Jej podstawowym celem była konsolidacja środowiska polskich badaczy mórz i oceanów reprezentujących wszystkie aspekty badań oceanograficznych.

– To druga z cyklu konferencji Polskich Badaczy Morza z taki podtytułem „Stan i trendy w morzach i oceanach”. Dwudniowa konferencja zgromadziła ponad 300 uczestników, a tematyka tak ogólnie zarysowując to są badania przyrodnicze jako podstawa, czyli badania biologiczne, fizyczne, chemiczne, geologiczne. Mamy sesję dotyczącą modelowania matematycznego procesów przyrodniczych, ale też takie zagadnienia społeczno-ekonomiczne, humanistyczne czy prawne – mówi prof. Waldemar Surosz, dziekan Wydziału Oceanografii i Geografii UG.

Podczas konferencji zapytaliśmy ekspertów o stan Bałtyku. Prof. Jerzy Dera z  Instytutu Oceanologii Polskiej Akademii Nauk zauważył, że ocieplenie, o którym się mówi, widać już także w Morzu Bałtyckim.

– Są obszary cieplejsze niż były przed laty. Widać opady inaczej się kształtują, poziom morza widać, że już tam kilka centymetrów średnio, bo oczywiście wahania są duże, ale średnio poziom morza zaczyna przyrastać o centymetry, na szczęście. Jeżeli podniesie się chociaż trochę, powiedzmy o metr, to jeszcze nie zagrozi zalaniem Trójmiasta, ale wody deszczowe, jak będą intensywne deszcze, one będą już dużo mniej chętnie spływać i będzie długo mokro, mogą się tworzyć grzęzawiska dookoła wybrzeży – tłumaczy prof. Jerzy Dera z Instytutu Oceanologii PAN.

Dodał, że ratunkiem w tej sytuacji jest obniżenie emisji dwutlenku węgla i gazów cieplarnianych w powietrzu, jednak nie jest to łatwy proces. Podkreślił, także, że nie wszystkie kraje są świadome zagrożenia.

Czy w Bałtyku jest mikroplastik?

Obecna na konferencji prof. Barbara Urban-Malinga z Morskiego Instytutu Rybackiego-Państwowego Instytutu Badawczego wygłosiła wykład na temat mikroplastiku w środowisku morskim.

– Mikroplastik występuje w Bałtyku, podobnie jak we wszystkich innych morzach, wszystkich innych zbiornikach, również śródlądowych. Jest powszechny, a to z tego tytułu, że od lat 50. XX wieku plastik jest masowo produkowany. Doniesienia z Bałtyku mówią o tym, że może go być, tutaj są pewne rozbieżności między badaczami, ale może być go od kilku cząstek w m3 wody czy kilogramie osadu do nawet kilkudziesięciu tysięcy takich cząstek. A więc jest to z pewnością problem, gdyż plastik zawiera w sobie przeróżne zanieczyszczenia chemiczne, które mogą przedostawać się do organizmów żywych – mówi prof. Barbara Urban-Malinga z Morskiego Instytutu Rybackiego-Państwowego Instytutu Badawczego.

Dodała, że to, co w tej chwili można z pewnością zrobić w tej sytuacji, to uświadamiać ludzi w taki sposób, aby starali się ograniczać wykorzystanie plastiku. „Można z niego korzystać w sposób mądry” – zaznaczyła.

Amunicja w Bałtyku

Prof. Jacek Bełdowski z Instytutu Oceanologii PAN poinformował, że broń chemiczna, która znajduje się w Bałtyku, jest źródłem zanieczyszczeń dla ekosystemu.

– Jednakże są to źródła punktowe i oddalone od brzegów, dlatego ma to znaczenie dla ekosystemu jako całości, a mniejsze znaczenie dla bezpośredniego zagrożenia ludzi. To są głównie bomby i pociski wypełnione gazem musztardowym, czyli iperytem oraz takimi bojowymi środkami trującymi jak adamsyt, luizyt i clark, opartymi o związki arsenu – tłumaczy prof. Jacek Bełdowski z Instytutu Oceanologii PAN.

Podkreślił, że można bezpiecznie kąpać się w Bałtyku, ponieważ „dystanse, które dzielą nas od składowisk, to jest kilkanaście mil co najmniej albo i kilkadziesiąt, więc na pewno nie ma ryzyka, że te związki trafią aż na brzeg”.

Coraz mniej dorsza w Bałtyku

Prof. Jan Horbowy z Morskiego Instytutu Rybackiego-Państwowego Instytutu Badawczego zwrócił uwagę, że sytuacja dorsza bałtyckiego jest tragiczna.

– Mam na myśli stado wschodniego Bałtyku, czyli dorsza bytującego w wodach na wschód od Bornholmu. Dorsz przechodził różne koleje w swoim rozwoju biomasy. W latach 80. biomasa była rekordowo wysoka – był to efekt licznych wlewów ciężkiej wody z Morza Północnego, zasolonej, natlenionej do Bałtyku, który powodował, że na głębiach bałtyckich były warunki do rozrodu dorsza, do rozwoju ikry dorsza. Od około 20-30 lat mamy takie regularne pogarszanie się tych warunków, mamy zwiększanie się stref beztlenowych w Bałtyku, co powoduje z kolei, że w tych strefach beztlenowych zamiera życie, nie ma wystarczającej ilości bentosu. W związku z tym, dorsz już w fazie młodocianej zaczyna odczuwać braki pokarmowe – mówi prof. Jan Horbowy z Morskiego Instytutu Rybackiego-Państwowego Instytutu Badawczego.

Dodał, że ratunkiem w tej sytuacji może być ograniczenie połowów. Podkreślił, że jeszcze „tak poważnej sytuacji nie mieliśmy, ponieważ obecna biomasa to jest jedna dziesiąta tego, co obserwowaliśmy w latach 80. Także jest stado na granicy, można powiedzieć, bardzo poważnego zagrożenia biologicznego” – poinformował.

Wyniki prezentowane na konferencji podczas prezentacji ustnych i posterowych zostaną opublikowane w materiałach konferencyjnych. Planowane jest również opublikowanie części prezentowanych wyników badań w języku angielskim w czasopismach z tzw. „Listy filadelfijskiej” (Oceanologia oraz Oceanological and Hydrobiological Studies).

Pierwsza edycja Konferencji Naukowej Polskich Badaczy Morza „Stan i trendy zmian w morzach i oceanach” – Bałtyk 2017 odbyła się w październiku 2017 r. w Sopocie. Wzięło w niej udział 220 uczestników reprezentujących 17 krajowych instytucji naukowych zajmujących się badaniami środowiska morskiego.

Kolejna edycja konferencji planowana jest na 2021 r.