Sytuacja na rynku pracowniczym w branży gospodarki morskiej jest powszechnie znana. Oficjalnie niemal nieistniejące bezrobocie, większość fachowców poza granicami kraju i brak rąk do pracy nawet przy najprostszych zadaniach. Stąd powstaje naturalnie uzasadniona tendencja do zatrudniania osób nie będących obywatelami RP, w tym obcokrajowców spoza krajów UE (takich jak np. Ukraina, Białoruś, Kazachstan, Wietnam czy nawet Korea Północna).

Temat bezpośredniego zatrudniania pracowników spoza UE zwłaszcza z uwagi na ostatnie zmiany ustawowe wymaga omówienia w osobnym artykule.

Tutaj chciałbym się skoncentrować jedynie na ocenie formalnego ryzyka związanego z tzw. pośrednim zatrudnianiem, czyli ryzyka dotyczącego zawierania umów z podwykonawcą, który zatrudnia cudzoziemców.

Szczególne znaczenie w tym kontekście ma treść ustawy z dnia 15.06.2012 r. o skutkach powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom nielegalnie przebywającym na terytorium RP.

Ustawa ta określa:

- sankcje dla podmiotów powierzających wykonywanie pracy cudzoziemcowi przebywającemu bez ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium RP,

a także:

- zasady dochodzenia roszczeń z tytułu wynagrodzenia i związanych z nim świadczeń przez cudzoziemca przebywającego bez ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium RP.

Przy czym, cudzoziemcem w rozumieniu ustawy jest osoba niebędąca:

1) obywatelem państwa członkowskiego UE;

2) obywatelem państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym;

3) obywatelem Konfederacji Szwajcarskiej;

4) członkiem rodziny cudzoziemców, o których mowa w pkt 1-3, który do nich dołącza lub z nimi przebywa.

Podstawowe obowiązki pracodawcy

Warto zacząć od ogólnej tezy, że podmiot powierzający wykonywanie pracy cudzoziemcowi ma obowiązek:

1. sprawdzenia przed podjęciem pracy przez cudzoziemca jego dokumentu pobytowego;

2. zrobienia kopii dokumentu;

3. przechowywania kopii tego dokumentu przez cały okres świadczenia pracy.

Dokumenty pobytowe, o których mowa powyżej, to dokumenty stanowiące dowód, że cudzoziemiec ma prawo przebywać na terytorium Polski (są to: wiza Schengen – symbol C, wiza krajowa – symbol D, zezwolenie pobytowe np. na pobyt czasowy, na pobyt stały lub na pobyt rezydenta długoterminowego UE, karta pobytu).

Obowiązki te dotyczą wszystkich podmiotów powierzających pracę cudzoziemcom zarówno na podstawie umów o pracę, jak i umów cywilnoprawnych.

Oprócz dokumentu pobytowego cudzoziemcy, aby wykonywać pracę w Polsce potrzebują także zezwolenia na pracę (chyba, że na mocy przepisów szczególnych takie zezwolenie nie jest wymagane).

Natomiast co do samych warunków pracy, w tym podpisania z cudzoziemcem odpowiedniej umowy i wywiązania się ze związanymi z tym obowiązkami, pracodawcę obowiązują takie same zasady, jak w przypadku zatrudnienia obywatela Polski.

Ustawa precyzuje również szereg sankcji, które poniesie pracodawca w związku z powierzeniem wykonywania pracy cudzoziemcowi nielegalnie przebywającemu na terytorium RP (m.in. grzywna, kara ograniczenia wolności, kara pozbawienia wolności, zakaz dostępu do środków europejskich z funduszy strukturalnych, Funduszu Spójności  i Europejskiego Funduszu Rybackiego oraz środków na realizację Wspólnej Polityki Rolnej, zwrot równowartości kwoty otrzymanych w okresie 12 miesięcy poprzedzających wydanie wyroku wymienionych powyżej środków publicznych).

Obowiązki wykonawcy, który współpracuje z podwykonawcą zatrudniającego cudzoziemców

Nie każdy zdaje sobie z tego sprawę, ale sytuacja przedsiębiorcy, który współpracuje z podmiotem zatrudniającym cudzoziemców może być dość ryzykowna.

Okazuje się bowiem, że niezależnie od świadomości przedsiębiorcy co do szczegółów zatrudnienia cudzoziemca, jeżeli podmiot ten (podwykonawca) stanie się niewypłacalny, prowadzona przeciwko niemu egzekucja wynagrodzenia cudzoziemca okaże się bezskuteczna, a także gdy będzie przemawiał za tym szczególny interes cudzoziemca, to właśnie wykonawca (a więc ten przedsiębiorca współpracujący jedynie z podwykonawcą) zostanie zobowiązany do:

1. wypłaty cudzoziemcowi zasądzonego zaległego wynagrodzenia oraz związanych z nim świadczeń;

2. pokrycia kosztów przesłania należności cudzoziemcowi, który wyjechał z Polski;

3. pokrycia kosztów ewentualnego wydalenia cudzoziemca.

Mało tego, w tych samych okolicznościach i do wykonania wskazanych powyżej obowiązków zobowiązani mogą również zostać (solidarnie) główny wykonawca oraz każdy podwykonawca, który pośredniczy między głównym wykonawcą a podmiotem powierzającym bezpośrednio wykonywanie pracy cudzoziemcowi przebywającemu bez ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium RP. W tym jednak przypadku dodatkowym warunkiem zastosowania surowej solidarnej odpowiedzialności jest świadomość przedsiębiorcy, że podwykonawca powierzył wykonywanie pracy cudzoziemcowi przebywającemu bez ważnego dokumentu uprawniającego. Zasada ta dotyczy głównego wykonawcy oraz wszystkich wykonawców pośredniczących pomiędzy wykonawcą a podmiotem, który powierzył pracę cudzoziemcowi.

Oczywiście podmiot, który poniósł koszty, pomimo że nie był stroną umowy z cudzoziemcem, będzie mógł ubiegać się o ich zwrot od właściwego pracodawcy lub zleceniodawcy. Tyle tylko, że w praktyce skuteczne dochodzenie tych należności może być co najmniej znacznie utrudnione (zwłaszcza w przypadku niewypłacalności lub dotychczasowej bezskuteczności egzekucji).
Aby uwolnić się od ryzyka odpowiedzialności w omawianych przypadkach każdy z przedsiębiorców powinien spełnić wymagania tzw. należytej staranności, które polegają na:

1)    poinformowaniu podwykonawcy o skutkach powierzania pracy cudzoziemcom przebywającym bez ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium RP,

oraz

2)    sprawdzeniu, czy podwykonawca wykonał obowiązek zgłoszenia cudzoziemca do ubezpieczeń społecznych, o ile obowiązek taki wynika z obowiązujących przepisów.

A zatem celem zabezpieczenia swojego interesu przedsiębiorca musi podjąć określone działania. Mało tego, powinien je równolegle porządnie udokumentować, tak aby jego należyta staranność została właściwie wykazana.
Wydaje się, że dla prawidłowego wykonania tego obowiązku wystarczające powinno być przesłanie podwykonawcy zatrudniającego cudzoziemców oświadczenia zawierającego szczegółową informację o skutkach niewłaściwego zatrudniania cudzoziemców (w formie pisemnej lub choćby elektronicznej) oraz uzyskanie oświadczenia od podwykonawcy (w tej samej formie) o zgłoszeniu cudzoziemca do ubezpieczeń społecznych jednak razem z kopią odpowiedniego dokumentu, który ten fakt będzie potwierdzał.
Muszę przyznać, że wskazane powyżej obowiązki mogą być dla przedsiębiorcy dość uciążliwe. Niestety w aktualnym stanie prawnym nie widzę innej możliwości ograniczenia omawianego ryzyka.

Adwokat Patryk Zbroja

www.zbrojaadwokaci.pl
www.patrykzbroja.pl