Na fali odrodzenia przemysłu okrętowego do gospodarki morskiej powraca Oddział Instytutu Elektrotechniki w Gdańsku utworzony w latach 60. ubiegłego wieku celem prowadzenia prac badawczych i konstrukcyjnych z zakresu elektrotechniki okrętowej. Dziś Instytut opracowuje innowacyjne rozwiązania związane z wykorzystaniem energii elektrycznej w napędzaniu silników statków i samochodów, a także jej magazynowaniem i przepływem.

Długo można wymieniać osiągnięcia Instytutu oraz projekty realizowane w ramach prac badawczo-rozwojowych. Szereg rozwiązań, urządzeń i systemów tutaj opracowanych zostało nagrodzonych medalami na międzynarodowych wystawach i salonach wynalazków i innowacji. Kilka z nich ma lub może mieć (i to już w niedalekiej przyszłości) istotne znaczenie dla współczesnej gospodarki morskiej. Urządzeniami takimi są kompensatory zapadów i krótkotrwałych zaników napięcia w sieci energetycznej z magazynem energii w postaci baterii wysokonapięciowych superkondensatorów.

- Problemem wielu sieci energetycznych, w szczególności na statkach, są krótkotrwałe zaniki zasilania trwające w przybliżeniu od kilkudziesięciu milisekund do kilku minut– mówi Tomasz Rawiński z Instytutu Elektrotechniki. - Często jest to ledwie zauważalny moment, który może jednak w znaczący sposób zakłócić ciągłość pracy urządzeń, a w wielu przypadkach doprowadzić do zagrożenia życia i zdrowia ludzi oraz dużych strat. W Stanach Zjednoczonych straty takie przekraczają 100 miliardów dolarów rocznie. W związku z tym opracoawane przez nas kompensatory są wręcz niezbędne. Mogą znaleźć zastosowanie w instalacjach elektrycznych szpitali, statków morskich, instalacji produkcyjnych o najwyższych technologiach jak produkcja układów scalonych - dodaje.

Doświadczenie Oddziału przy tworzeniu urządzeń z superkondensatorami zostało dostrzeżone przez Centrum Badań Kosmicznych Polskiej Akademii Nauk i jest obecnie wykorzystywane przy tworzeniu napędu elektrycznego dla urządzeń służących do eksploracji kosmosu (a ściślej do pobierania próbek gruntu na innych planetach i obiektach kosmicznych).

Najnowszy kompensator na napięcie 6kV otrzymał wysokie wyróżnienie (Honorable Mention) w organizowanym przez NASA konkursie Create the Future 2014 Design Contest, w związku z czym Oddział ma nadzieję nawiązać także bezpośrednią współpracę z NASA.

Napęd na prąd

Oddział Instytutu Elektrotechniki w Gdańsku od wielu lat prowadzi prace naukowo-badawcze z zakresu elektrotechniki i elektroniki obejmujące takie dziedziny jak energoelektronika, systemy monitoringu i automatyki, aparaty elektryczne, a także systemy sterowania wykorzystujące najnowocześniejsze rozwiązania, urządzenia i narzędzia cyfrowe i informatyczne. Na gruncie lokalnym zaangażowany jest między innymi w prace Klastra Logistyczno Transportowego Północ-Południe, a co za tym idzie w rozwój szeroko pojętej komunikacji opartej na elektryczności.

- Wśród przygotowanych przez nas projektów wymienić można tramwaj wodny, którego wykorzystaniem zainteresowana jest między innymi spółka Pętla Żuławska, prom samochodowy kursujący z Gdańska na Hel, czy elektryczny van, który mógłby przewozić towary na terenie portów morskich i miasta – mówi Marek Świeczkowski, członek grupy roboczej ds. elektrycznych jednostek pływających, a zarazem przewodniczący Rady Klastra. - Liczymy, że projekty te uda się zrealizować w ramach programu Inteligentnych Specjalizacji województwa pomorskiego.

Specjalizacją, w którą wpisane są obecnie projekty Klastra Logistyczno Transportowego Północ-Południe jest Smart Port&City, której liderem jest Zarząd Morskiego Portu Gdańsk SA.

- W ramach programu Inteligentnych Specjalizacji wyraźnie określiliśmy już zadania, których mogą podjąć się poszczególne podmioty zaangażowane w każdy z projektów – wyjaśnia Tomasz Rawiński. - Instytut ma zdolność i gotowość do opracowania odpowiednich napędów, firma GSM Nelton z Pruszcza do stworzenia projektu, a najbardziej innowacyjne trójmiejskie stocznie są gotowe do budowy takiej jednostki. Klaster też zamierza współpracować także z firmą Remontowa Lightning Technologies produkującą systemy oświetleniowe oparte na technologii LED.

W działalności Klastra istotne jest także zaangażowanie podmiotów, które rozwiązania te chcą wykorzystać w praktyce takich jak Pętla Żuławska, czy Związek Miast i Gmin Morskich, który także wyraził zainteresowanie włączenie się do prac przy projektach jednostek pływających.

Tomasz Rawiński uważa, że uruchomienie w Gdańsku budowy statków, w szczególności promów elektrycznych nie tylko zmniejszyłaby obciążenie dróg i poprawiłaby ekologiczne standardy naszego województwa, ale też stworzyłaby szansę eksportu do Norwegii.
W Norwegii istnieje 125 połączeń promowych, a przestawienie się na energię elektryczną jest w tym kraju jednym z rządowych priorytetów.

Rząd norweski przyjął, że na niemal połowie tych połączeń winny być wprowadzone promy elektryczne, co oznacza, że w Norwegii powstanie zapotrzebowanie na ponad 100 nowych jednostek. Jest to wielka szansa dla Gdańska, który już jest pionierem w budowie promów elektrycznych. Przypomnijmy, że w lutym tego roku został w Norwegii wprowadzony do eksploatacji prom elektryczny na 120 samochodów, który był zaprojektowany w Pruszczu, a kadłub został wybudowany w Gdańsku.
 
Przełom związany z wprowadzeniem także na polskie wody elektrycznych statków i tramwajów wodnych także wydaje się dziś jedynie kwestią czasu. Przemawia za nimi zarówno ekologia (oczywisty jest między innymi kontekst obowiązującej od początku tego roku na Bałtyku dyrektywy siarkowej), jak i ekonomia. W przypadku jednostek turystycznych nie bez znaczenia jest też cicha praca silnika.

Marek Nowak

Oddział Instytutu Elektrotechniki w Gdańsku powstał w styczniu 1969 roku przez przekształcenie utworzonego w 1951 roku Zakładu Elektrotechniki Morskiej. Zakład został powołany jako placówka zamiejscowa warszawskiego Instytutu Elektrotechniki, a jego zadaniem Zakładu było prowadzenie prac badawczych i konstrukcyjnych z zakresu elektrotechniki okrętowej.

Oddział, mimo iż jest częścią Instytutu Elektrotechniki, jest samodzielną jednostką badawczo-rozwojową. Kieruje nim Dyrektor Oddziału, którego organem opiniodawczo-doradczym jest Kolegium Naukowo-Techniczne. Oddział oferuje też usługi Laboratorium Badawczego, z certyfikatem zgodności z normą PN-EN ISO/IEC 17025:2005, akredytowanego przez Polskie Centrum Akredytacji i uznanego Polski Rejestr Statków, które wykonuje szeroki zakres badań.