• <

Statek w budowie, a zabezpieczenie roszczeń Cz.1

24.06.2015 18:26 Źródło: własne
Strona główna Prawo Morskie, Finanse Morskie, Ekonomia Morska Statek w budowie, a zabezpieczenie roszczeń Cz.1

Partnerzy portalu

Statek w budowie, a zabezpieczenie roszczeń Cz.1 - GospodarkaMorska.pl

Z uwagi na liczne ryzyka w związku z budową statków, podmioty sektora stoczniowego musiały poszukiwać różnych form zabezpieczenia  swych praw. Konieczność zabezpieczenia potencjalnych roszczeń finansowych ww. podmiotów, skutkowała wykształceniem się szeregu konstrukcji prawnych, które zaczęto wykorzystywać przede wszystkim w celu zabezpieczenia z jednej strony roszczeń związanych z prawidłowym wykonywaniem kontraktu przez podmioty budujące statek, a z drugiej strony związanych z nieterminowym uiszczaniem zaliczek armatorskich płaconych przez armatora/inwestora na poczet ceny statku w trakcie budowy.
   

W przypadku niewykonania kontraktu przez stocznię armatorowi, co do zasady, przysługuje prawo do zwrotu zapłaconych zaliczek wraz z odsetkami i innymi poniesionymi w tym zakresie kosztami. W niniejszym artykule zostaną zaprezentowane, na gruncie prawa polskiego, różne sposoby zabezpieczenia roszczeń, które mogą powstać w takcie budowy statku.

Statek w budowie    

Chcąc wyjaśnić pojęcie „statku w budowie” należy w tym miejscu przytoczyć art. 2 § 2 Kodeksu morskiego (dalej: k.m.), zgodnie z którym: „statkiem morskim w budowie jest statek, którego stępkę położono lub wykonano równorzędną pracę konstrukcyjną w miejscu wodowania, aż do zakończenia budowy”. Istnienie prawne statku morskiego w budowie wiąże się z zawarciem umowy o budowę statku, rejestracją statku w budowie lub okolicznościami faktycznymi. Jak wskazano powyżej, istotne znaczenie wiąże się z chwilą położenia stępki lub wykonanie równorzędnej pracy konstrukcyjnej w miejscu wodowania. Nabycie przez statek w budowie cech statku morskiego (zakończenie prac konstrukcyjnych, wykonanie podstawowych prac wyposażeniowych, odbycie próbnych rejsów) określa moment końcowy. Statek morski w budowie to „proces" zmierzający do uzyskania statusu prawnego statku morskiego. I chociaż formalnie statek morski w budowie nie ma jeszcze statusu statku, to może on odbywać „żeglugę" (rejs próbny-próby morskie). Przed rozpoczęciem rejsu próbnego (podróży próbnej) poza terytorium RP statek w budowie należy zgłosić do rejestracji. Statkowi morskiemu w budowie wydaje się certyfikat statku w budowie.

Klauzule umowne –odsetki, kara umowna   

Niezwykle często zawierając umowę na budowę statku, strony (a w szczególności Armator/Nabywca) chcąc jak najlepiej zabezpieczyć swoje interesy, konstruuje pewne zapisy w taki sposób, aby druga strona podpisując umowę wyraziła zgodę na szereg wielozakresowych obostrzeń prowadzących do jak najszerszego zabezpieczenia potencjalnych roszczeń Armatora względem Wykonawcy.    

Najczęściej jako sankcję ustanawia się odsetki za opóźnienie. Takie zapisy mają na celu nakłonienie Strony umowy do terminowego wykonania zobowiązania. Jedną z funkcji odsetek jest funkcja odszkodowawcza. Odsetki mają rekompensować wierzycielowi czas oczekiwania na zapłatę należności takiej jak brak zwrotu zapłaconych zaliczek. Jeżeli wysokość odsetek nie jest w żaden sposób ustalona w umowie, to wierzycielowi należą się odsetki ustawowe, których wysokość ustalana jest w rozporządzeniu Rady Ministrów. Obecnie wysokość odsetek ustawowych  wynosi 13  proc. w skali roku.    

Strony umowy mogą również inaczej określić wysokość odsetek. Pamiętać trzeba jednak o tym, że maksymalna wysokość ustalanych w taki sposób odsetek nie może w stosunku rocznym przekraczać czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego (aktualnie 2,5%).   

Oprócz zabezpieczenia roszczeń pieniężnych jakim są odsetki, należy również wskazać na sposób zabezpieczenia roszczeń niepieniężnych (np. budowa statku). Art. 483. § 1 Kodeks Cywilnego (dalej: k.c.) stanowi, iż: Można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna). Zatem kara umowna ma służyć zabezpieczeniu właściwego wykonania zobowiązania niepieniężnego czyli np. robót budowlanych. Pełni zatem ona funkcję represyjną, która wymusza niejako na dłużniku właściwe wykonanie zobowiązania. Kara umowna bywa również nazywana odszkodowaniem umownym. Owo odszkodowanie polega na zapłacie określonej sumy pieniężnej. Można powiedzieć, że kara umowna pełni taką samą funkcję w zabezpieczeniu zobowiązań niepieniężnych jak odsetki w zobowiązaniach pieniężnych. Niewątpliwie wzmacnia ona pozycję wierzyciela, gdyż nie musi on wykazywać przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej. Mówiąc potocznie należy mu się ona niejako „z automatu”.   

Kara umowna ma zabezpieczać zobowiązanie niepieniężne, a więc można ją zastrzec na wypadek niewykonania zobowiązania (umowy), jak również jego niewłaściwego wykonania. Praktyka zastrzegania kar umownych jest rozmaita. Kara może być określona kwotowo np. za nieterminowe wykonanie etapu budowy wykonawca będzie musiał zapłacić 10000 zł. Może również przybrać formę procentową w odniesieniu do świadczenia głównego, np. cały kontrakt (budowa) jest wart 1.000.000,00 zł, a za zwłokę w zakończeniu robót wykonawca zapłaci 15% świadczenia głównego. Kara umowna może być zawarta w samej umowie, czy w aneksie. Nie ma to większego znaczenia. Należy tu jednak wyraźnie podkreślić, że kara umowna należy do umowy pomiędzy stronami, a więc musi być objęta wzajemnym porozumieniem. Żadna ze stron nie może mocą jednostronnego oświadczenia woli zawrzeć w umowie kary umownej.

Gwarancja bankowa    

Kolejnym niezwykle skutecznym sposobem zabezpieczenia ewentualnego roszczenia, powstałego w trakcie budowy statku jest zastosowanie w umowie zapisów odwołujących się do udzielonej wcześniej gwarancji bankowej, która  polega na zobowiązaniu się banku (gwaranta) do zapłaty na rzecz beneficjenta gwarancji (wierzyciela), określonej kwoty wskazanej w gwarancji (sumy gwarancyjnej), na wypadek gdyby zleceniodawca gwarancji (dłużnik), nie wywiązał się lub wywiązał się nienależycie ze swojego zobowiązania wobec wierzyciela. Bez zapisu opisanego powyżej, trudno wyobrazić sobie jakikolwiek kontrakt na budowę statku, ponieważ najczęściej w praktyce bywa tak, iż zawierając kontrakt to obie strony muszą dysponować stosownymi gwarancjami na wypadek niewywiązania się ze swoich zobowiązań.    

Należy jednak wyjaśnić, że gwarancja bankowa jest umową, w której po stronie gwaranta może występować jedynie bank (stąd nazwa umowy). Natomiast beneficjentem gwarancji może być właściwie każdy podmiot. Ponadto, przy umowie gwarancji bankowej należy także zwrócić uwagę na stosunek zlecenia, łączący bank (gwaranta) oraz dłużnika, który jest zleceniodawcą gwarancji. Banki udzielają bowiem gwarancji jedynie na zlecenie, co z kolei wiąże się z kosztami gwarancji.

Zastaw zwykły i rejestrowy   

Zastaw zwykły jest umową, na podstawie której wierzyciel (zastawnik) będzie mógł dochodzić zaspokojenia swojej należności z rzeczy ruchomej bez względu na to, czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przed wierzytelnościami osobistymi jej właściciela ( czyli takimi, których egzekucja może być skierowana do całego majątku dłużnika, a nie tylko do określonych składników tego majątku). Zastaw wymaga wydania rzeczy zastawnikowi lub oznaczonej osobie trzeciej.

W praktyce zdecydowanie większe znaczenie ma zastaw rejestrowy (został uregulowany w osobnym akcie prawnym – Ustawie o zastawie rejestrowym, będącą uregulowaniem szczegółowym w odniesieniu do k.c.), dlatego właśnie on zostanie opisany szczegółowo.  W przypadku statku w budowie, taki zastaw może być ustanowiony np. na sprzęcie związanym z budową statku.

Zastaw może ustanowić właściciel lub współwłaściciel rzeczy, a także osoba trzecia (osoba fizyczna, prawna, jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej). Może on zabezpieczać wierzytelności już istniejące, a także przyszłe i warunkowe. Te ostatnie mogą być zabezpieczone tylko do określonej w umowie zastawu najwyższej sumy zabezpieczenia.

Umowę, o której mowa powyżej – pomiędzy Zastawcą a Zastawnikiem - należy zawrzeć w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Powinna ponadto zawierać datę podpisania, imiona i nazwiska (bądź też nazwę) oraz adres zastawnika, zastawcy, czy też dłużnika (w sytuacji, gdy nie jest on jednocześnie zastawcą). W umowie należy też dokładnie określić przedmiot zastawu oraz zobowiązania zabezpieczonego zastawem wraz z określeniem tzw. „najwyższej sumy zabezpieczenia”. Przesądza ona w tym wypadku o górnej granicy zabezpieczenia. W ten sposób wierzyciel, oprócz należności głównej, może zabezpieczyć, także odsetki, koszty postępowań, a także inne roszczenia uboczne wskazane przez strony w umowie zastawniczej.    

Przedmiotem zastawu rejestrowego mogą być rzeczy ruchome (np. pojazdy mechaniczne, urządzenia, materiały, towary, wyroby), a także zbywalne prawa majątkowe (np. wierzytelności, prawa z papierów wartościowych, prawa własności udziałów).    

Wygaśnięcie wierzytelności zabezpieczonej zastawem rejestrowym powoduje wygaśnięcie zastawu rejestrowego. (czyli np. zwrot zaliczek na budowę statku, czy całkowita spłata zabezpieczonego roszczenia). Warto pamiętać, że strony umowy zastawniczej mogą w sposób odmienny uregulować skutki wygaśnięcia wierzytelności zabezpieczonej zastawem rejestrowym. Strony takiej umowy mogą przede wszystkim określić nową wierzytelność zabezpieczoną zastawem, z zastrzeżeniem wymogów określonych w ustawie. Wymogi te sprowadzają się do określenia stosunku prawnego, z którego wynika lub może wynikać nowa wierzytelność. Należy też wskazać termin, w którym powinien powstać nowy stosunek prawny (nie dłuższy jednak niż 6 miesięcy od dnia wygaśnięcia wierzytelności zabezpieczonej zastawem) oraz najwyższą sumę zabezpieczenia dla nowej wierzytelności. Suma ta nie może być przy tym wyższa od tej pierwotnie ujawnionej w rejestrze zastawów.

Przewłaszczenie na zabezpieczenie    

Przewłaszczenie na zabezpieczenie to umowa, na mocy której dłużnik przenosi na rzecz wierzyciela własność ruchomości. Możliwe są dwa rozwiązania: przewłaszczenie pod warunkiem zawieszającym oznacza, że własność przedmiotów przechodzi dopiero w chwili niespłacenia wierzytelności; pod warunkiem rozwiązującym zaś, że własność przechodzi w momencie zawarcia umowy, a kiedy zobowiązanie zostanie w całości spłacone, własność rzeczy przechodzi ponownie na dłużnika.    

Zabezpieczenie w tej postaci może ustanowić każda osoba fizyczna i prawna oraz jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej. Umowa powinna mieć formę pisemną, a zalecane jest nawet opatrzenie jej datą pewną (poświadczenie urzędowe dokumentu), dzięki czemu gwarantuje większą ochronę w razie upadłości. Przedmiotem przewłaszczenia zwykle są maszyny, urządzenia, towary, surowce, półfabrykaty czy zbiory rzeczy o zmiennym składzie, jak zapasy magazynowe. Dłużnik obowiązany jest wyodrębnić i oznaczyć rzeczy stanowiące przedmiot przewłaszczenia. Wygoda rozwiązania dla dłużnika polega na tym, że ruchomości pozostają w jego posiadaniu, ponadto może nimi w pewnym zakresie dysponować: może obracać rzeczami należącymi do zbioru o zmiennym składzie pod warunkiem zastąpienia ich rzeczami odpowiadającymi ilością i wartością rzeczom sprzedanym, rzeczy oznaczone indywidualnie może swobodnie użytkować.

Druga strona- Wierzyciel z kolei korzysta z ochrony prawnej przysługującej właścicielowi rzeczy. Ponadto wierzyciel -Nabywca/Armator zwykle dodatkowo zabezpiecza się w ten sposób, że zleca dłużnikowi/Wykonawcy na jego koszt ubezpieczenie przedmiotu przewłaszczenia i dokonuje cesji praw z polisy ubezpieczeniowej.

Druga część artykułu ukaże sie w przyszłym tygodniu.

 

Radca Prawny Mateusz Romowicz

Prawnik Paweł Zboina

Więcej informacji dotyczących pracy Kancelarii znajdą Państwo na stronie kancelaria-gdynia.eu , prawo-korporacyjne.pl

Znajdź nas na facebook

Partnerzy portalu

KONFERENCJA_PRAWA_MORSKIEGO_UG_2024
legal_marine_mateusz_romowicz_2023

Dziękujemy za wysłane grafiki.