Na statku wpisanym do rejestru okrętowego można ustanowić zastaw wpisany do tego rejestru (hipotekę morską). Hipoteka morska jest jedną z szeregu konstrukcji prawnych, która ma na celu zabezpieczenie roszczeń finansowych podmiotów uczestniczących w morskim obrocie gospodarczym.

Procedurę ustanowienia, jak i wymogi związane z wykreśleniem hipoteki morskiej na statku regulują zasadniczo postanowienia Kodeksu morskiego.

Co istotne, do powstania hipoteki morskiej niezbędny jest wpis do rejestru okrętowego. Pisaliśmy już o tym we wcześniejszej publikacji. Bez tego wpisu ustanowienie hipoteki morskiej nie jest możliwe. Wpis ten ma charakter konstytutywny, a zatem hipoteka powstaje w dacie prawomocnego wpisu do rejestru statków.

W polskim prawie istnieją następujące rodzaje hipoteki morskiej:

1.    hipoteka na statku wpisanym do rejestru statków;

2.    hipoteka na statku w budowie wpisanym do rejestru statków w budowie.

Wyróżnia się także trzy formy hipoteki morskiej:

1.    hipoteka umowna;

2.    hipoteka przymusowa;

3.    hipoteka ustawowa.

JAK USTANOWIĆ HIPOTEKĘ?

Oświadczenie woli właściciela o ustanowieniu na jego statku hipoteki morskiej powinno być złożone na piśmie, z podpisem notarialnie poświadczonym, z wyłączeniem szczególnej formy ustanowienia hipoteki z przejęciem statku przez wierzyciela hipotecznego.

Ustanowienie hipoteki z możliwością przejęcia statku obciążonego przez wierzyciela hipotecznego łącznie z upoważnieniem do jego sprzedaży celem zaspokojenia roszczeń z zabezpieczonej wierzytelności wymaga dla swojej ważności umowy pisemnej zawartej pomiędzy wierzycielem hipotecznym a właścicielem statku z podpisami poświadczonymi notarialnie. Umowa taka winna również określać wartość statku.

Oświadczenie to może zostać złożone jednostronnie albo poprzez zawarcie odpowiedniej umowy, którą najczęściej zawiera wierzyciel hipoteczny z właścicielem statku.

PRZEDMIOT HIPOTEKI

Hipoteka morska obciąża, oprócz statku i jego przynależności, także wierzytelności właściciela statku powstałe po ustanowieniu hipoteki z tytułu:

1.    odszkodowania za uszkodzenie lub stratę statku, łącznie z odszkodowaniem ubezpieczeniowym;

2.    wynagrodzenia za ratownictwo w zakresie, w jakim wyrównuje ono szkody w statku spowodowane ratownictwem;

3.    udziału statku w awarii wspólnej;

4.    opłat za najem lub dzierżawę statku.

HIPOTEKA MORSKA NA STATKU W BUDOWIE?

Hipotekę morską można ustanowić także na statku w budowie (czyli na statku morskim, którego stępkę położono lub wykonano równorzędną pracę konstrukcyjną w miejscu wodowania, aż do zakończenia budowy). Hipoteka obejmuje wtedy materiały, urządzenia i wyposażenie znajdujące się na terenie stoczni budującej obciążony hipoteką statek, które przez oznakowanie lub w inny sposób zostały wyraźnie zidentyfikowane jako przeznaczone do budowy lub na wyposażenie tego statku.

Hipoteka morska na statku w budowie jest aktualnie często wykorzystywanym instrumentem prawnym, bowiem to przede wszystkim skuteczna, ale i wygodna forma zabezpieczenia ewentualnych roszczeń wynikających z procesu budowy lub przebudowy statku.

CO WARTO ZAPAMIĘTAĆ:

• hipoteka morska może być wyrażona w walucie obcej lub jednostkach obliczeniowych (Specjalne Prawo Ciągnienia SDR, określone przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy),

• w celu zabezpieczenia tej samej wierzytelności można ustanowić hipotekę morską na więcej niż jednym statku,

• strony mogą rozszerzyć zakres wierzytelności obciążonych hipoteką morską;

• w przypadku świadomego, znacznego zwiększenia ryzyka związanego z eksploatacją statku obciążonego hipoteką morską, które powoduje istotne pogorszenie sytuacji wierzyciela hipotecznego, może on żądać niezwłocznego zaspokojenia z przedmiotu hipoteki lub dodatkowego odpowiedniego zabezpieczenia;

• w przedmiocie wpisu i wykreślenia hipoteki morskiej izba morska wydaje postanowienia.

WNIOSEK O WYKREŚLENIE

Wniosek o wykreślenie statku zarówno z rejestru okrętowego, jak i rejestru statków w budowie wymaga zgody wierzyciela wyrażonej na piśmie, chyba że statek w budowie został wpisany do rejestru stałego w Rzeczypospolitej Polskiej, a ciążąca na nim hipoteka morska została wpisana do tego rejestru z urzędu.

W praktyce wygląda to w ten sposób, że do wniosku u wykreślenie statku dołącza się oryginał oświadczenia wierzyciela hipotecznego o wyrażeniu zgody na wykreślenie hipoteki morskiej wraz z notarialnym poświadczeniem podpisów osób udzielających takiej zgody w imieniu wierzyciela, czyli np. pracowników banku.

OPŁATY

Opłatę stosunkową w wysokości 0,01% wartości hipoteki morskiej, lecz nie mniej niż 50 zł, pobiera się od wniosku o wpis tego prawa do rejestru stałego oraz wniosku o jego przeniesienie.

Natomiast od wniosku o wykreślenie z rejestru hipoteki morskiej pobiera się opłatę stałą w wysokości 50 zł.

Zatem, jak widać, ustanowienie hipoteki morskiej może znaleźć szerokie zastosowanie w branży morskiej, bowiem uwzględniając specyfikę tej działalności, hipoteka morska stała się skutecznym instrumentem ochrony uczestników gospodarki morskiej.

apl. adw. Karolina Grygorcewicz
adw. Patryk Zbroja
www.zbrojaadwokaci.pl