W dzisiejszej gospodarce branża transportowa oraz regulacje związane ze świadczeniem usług transportowych mają elementarne znaczenie. Zarówno prawo międzynarodowe, jak i prawo polskie zawierają rozległe unormowania określające sposób świadczenia ww. usług. Nie można jednak zapominać, iż przepisy prawa w odniesieniu do szczególnych rodzajów transportowanych towarów zawierają szczegółowe reżimy prawne. Przykładem tego rodzaju norm są przepisy dotyczące transportu towarów niebezpiecznych. W niniejszym artykule zostanie przedstawiona odpowiedzialność nadawcy towarów z punktu widzenia ww. reżimu prawnego.

Regulacje dotyczące transportu towarów niebezpiecznych znajdują się tak na poziomie międzynarodowym, jak i - w zakresie uzupełniającym - na poziomie krajowym. Na poziomie międzynarodowym transport towarów niebezpiecznych unormowany jest w trzech umowach międzynarodowych, odrębnych dla poszczególnych kategorii transportu. Pierwszą z nich jest Umowa europejska dotycząca międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych z dnia 30 września 1957 r. [ADR], która reguluje transport towarów niebezpiecznych pojazdami samochodowymi. Drugą z nich jest Konwencja o międzynarodowym przewozie kolejami z dnia 9 maja 1980 r., [COTIF], która implementuje Regulamin międzynarodowego przewozu kolejami towarów niebezpiecznych [RID]. Trzecim ze wspomnianych aktów prawnych jest Umowa europejska dotycząca międzynarodowego przewozu śródlądowymi drogami wodnymi towarów niebezpiecznych z dnia 26 maja 2010 r. [ADN]. Rzeczpospolita Polska jest sygnatariuszem wszystkim wymienionych umów. Każdy z ww. aktów prawnych reguluje w pierwszej części odpowiedzialność poszczególnych uczestników transportu i ich wzajemne relacje, natomiast w dalszej części wskazuje na to, jakie towary należy uznać za niebezpieczne oraz, jakie środki bezpieczeństwa należy podjąć w stosunku do poszczególnych towarów niebezpiecznych. Należy również podkreślić, iż w zakresie, w jakim ww. akty dotyczą odpowiedzialności uczestników transportu, wszystkie trzy konwencje powielają identyczne zasady i podział pomiędzy nich odpowiedzialności za niedochowanie wymogów bezpieczeńswa.

Na gruncie prawa polskiego przewóz towarów niebezpiecznych uregulowany jest ustawą o przewozie towarów niebezpiecznych z dnia 24 października 2011 r. [Ustawa]. Przepisy tej ustawy w zakresie dotyczącym odpowiedzialności poszczególnych uczestników transportu oraz w zakresie wykazu towarów niebezpiecznych i środków bezpieczeństwa odwołują się  bezpośrednio do unormowań ADR, RID i ADN. Należy zatem przyjąć, iż wskazane powyżej akty prawa międzynarodowego mają decydujące znaczenie dla omawianej materii również na gruncie prawa polskiego.

Definicja towaru niebezpiecznego zawarta jest w art. 2 pkt 4 Ustawy, zgodnie z którym towarem niebezpiecznym jest „materiał lub przedmiot, który zgodnie z ADR, RID lub ADN nie jest dopuszczony, odpowiednio, do przewozu drogowego, przewozu koleją lub przewozu żeglugą śródlądową albo jest dopuszczony do takiego przewozu na warunkach określonych w tych przepisach”. Zawarta w Ustawie definicja uczestnika przewozu towarów niebezpiecznych odsyła już bezpośrednio do definicji uregulowanych w ADR, RID ADN. Akty te określają, iż uczestnikami przewozu są: nadawca, przewoźnik, odbiorca, załadowca, pakujący, napełniający, rozładowca oraz inni uczestnicy transportu zależnie od rodzaju transportu.  

Definicja nadawcy towarów niebezpiecznych w ADR, RID i ADN stanowi, iż jest nim „przedsiębiorstwo, które wysyła towary niebezpieczne, zarówno we własnym imieniu, jak też w imieniu osoby trzeciej. Jeżeli przewóz odbywa się na podstawie umowy przewozu, to za nadawcę uważa się to przedsiębiorstwo, które jest nadawcą zgodnie z tą umową”.  Z powyższej definicji jednoznacznie wynika, że przesłanką decydującą o kwalifikacji danego podmiotu jako nadawcy jest treść umowy przewozu.

Kwalifikacja podmiotu jako nadawcy nie budzi wątpliwości w przypadku, gdy stroną umowy przewozu jest ten sam podmiot, który dokonuje fizycznego przekazania towaru przewoźnikowi oraz wskazany jest w liście przewozowym. Pewne niejasności mogą się jednak pojawić, w przypadku gdy stroną umowy przewozu jest podmiot inny aniżeli podmiot dokonujący fizycznego nadania towaru lub tez inny niż wskazany w liście przewozowym.

Powyższe wątpliwości na gruncie prawa polskiego można jednak rozstrzygnąć na gruncie orzecznictwa Sądu Najwyższego. W wyroku z dnia 25 stycznia 2007 r. (sygn. akt V CSK420/06) Sąd Najwyższy stwierdził, iż „Zgodnie z art. 774 i nast. k.c. [tj. definicja umowy przewozu, przyp. autora] stroną umowy przewozu są wyłącznie nadawca (wysyłający przesyłkę) i przewoźnik, a nie osoba wskazana w listach przewozowych jako płatnik opłacający należności przewozowe. Z kolei z art. 47 ust. 2 Prawa przewozowego wynika, że nadawcą przesyłki nie jest nawet osoba oddająca przewoźnikowi przesyłkę do przewozu, którą to osobę ustawodawca kwalifikuje jedynie jako upoważnioną przez nadawcę do wykonania wszelkich czynności związanych z zawarciem umowy przewozu”. W kontekście powyższego należy jednoznacznie przesądzić, że w przypadku umów przewozu zawieranych na prawie polskim nadawcą w myśl postanowień ADR, RID i ADN będzie zawsze podmiot zawierający umowę z przewoźnikiem. Odmienne postanowienia umowne nie będą skuteczne na gruncie odpowiedzialności przewoźnika za naruszenie przepisów ww. aktów prawnych w związku z transportem towarów niebezpiecznych. Nie można jednak wykluczyć, iż jurysdykcja innych krajów - sygnatariuszy konwencji będzie przewidywać odmienne zasady kwalifikacji nadawców w ramach umów przewozu.  

Nadawca jest jednym z kluczowym uczestników przewozu towarów i to przede wszystkim na nim spoczywają obowiązki związane z przekazaniem towaru przewoźnikowi w sposób przewidziany przez konwencje. Nadawca w szczególności obowiązany jest dostarczać do przewozu wyłącznie takie przesyłki, które spełniają wymogi ADR, RID lub ADN, w tym m.in. w zakresie przekazania przewoźnikowi wszelkich niezbędnych informacji o towarze, jak również właściwego opakowania i oznakowania towaru. Co do zasady, nadawca jest zatem odpowiedzialny za wszelkie obowiązki związane z przekazaniem towaru przewoźnikowi. Jednocześnie nadawca w toku przekazania towaru przewoźnikowi może korzystać z usług innych uczestników przewozu, np. załadowcy lub pakującego. W takiej sytuacji nadawca ma co prawda w dalszym ciągu obowiązek poinformować uczestnika przewozu o wszelkich wymogach związanych z transportem towaru, jednak zgodnie z zapisami konwencji może on polegać na informacjach i danych udostępnionych mu przez innych uczestników przewozu. Wobec powyższego nadawca może częściowo zwolnić się z odpowiedzialności przekazując część swoich obowiązków innym uczestnikom przewozu w zakresie przewidzianym przez konwencje, o ile udzieli im wszelkich koniecznych informacji związanych z przewozem danego towaru niebezpiecznego oraz dany uczestnik przewozu zapewni go o wywiązaniu się z nich.

W kontekście powyższych rozważań należy zatem mieć na uwadze, iż pomimo ogólnych unormowań dotyczących przewozu, przepisy prawa zawierają także odmienne reżimy prawne co do określonych kategorii towarów. Regulacje zawarte m.in. w Konwencji CMR czy ustawie Prawo przewozowe stanowią jedynie bazowe zasady świadczenia usług transportowych, które mogą być  bardziej rygorystyczne w odniesieniu do węższych kategorii usług lub towarów. Jest to bardzo istotne również z punktu widzenia podmiotów nadających przesyłki mieszczące się w kategorii towarów niebezpiecznych. Odpowiedzialność nadawcy w tym kontekście jest bowiem szeroka i konsekwencje z niej wynikające mogą być poważne. Właściwe zorganizowanie transportu, również poprzez posłużenie się właściwymi przedsiębiorstwami specjalistycznymi w toku nadania przesyłki, może jednak istotnie ograniczyć odpowiedzialność nadawcy i zniwelować jego ryzyko związane z transportem  towarów niebezpiecznych.     

Radca prawny Krzysztof Wiszniewski
Aplikant radcowski Marcin Kaszyński
„Marek Czernis Kancelaria Radcy Prawnego”
 w Szczecinie


Więcej informacji znajdą Państwo na stronie www.czernis.pl

fot.: www.euroinfrastructure.eu