W związku z ostatnimi tragicznymi wydarzeniami na Morzu Śródziemnym Donald Tusk zwołał 23 kwietnia 2015 r. nadzwyczajny szczyt Rady Europejskiej. Celem spotkania było ustalenie na najwyższym szczeblu, co państwa członkowskie i instytucje unijne mogą wspólnie natychmiast zrobić, aby zaradzić zaistniałej sytuacji.

- Sytuacja na Morzu Śródziemnym jest dramatyczna. Trzeba położyć jej kres. Nie możemy patrzeć na śmierć setek ludzi, którzy próbują przedostać się do Europy. Dlatego postanowiłem zwołać nadzwyczajne posiedzenie Rady Europejskiej. Także dlatego trzy tygodnie temu odwiedziłem tamten region. Celem szczytu jest omówienie, na najwyższym szczeblu, tego, co my – państwa członkowskie wraz z instytucjami UE – możemy i musimy zrobić, aby jak najszybciej poprawić obecną sytuację. - mówił Przewodniczący Rady Europejskiej Donald Tusk.

- Nie oczekuję, że uda nam się natychmiast wyeliminować głębokie przyczyny migracji – nie ma cudownych rozwiązań. Gdyby istniały, zastosowalibyśmy je już dawno. Oczekuję jednak, że Komisja i Europejska Służba Działań Zewnętrznych przedstawią warianty natychmiastowego działania. I spodziewam się, że państwa członkowskie również natychmiast zaprezentują swoje propozycje. - dodał.

Na szczycie poruszano następujące kwestie

– jak powstrzymać handlarzy ludźmi, którzy dla zysku bez skrupułów narażają życie migrantów
– jak szybciej i skuteczniej nieść razem ratunek potrzebującym
– jak pomóc tym państwom UE, których problem dotyczy najbardziej
– jak zacieśnić naszą współpracę z krajami pochodzenia i tranzytu migrantów.

Podstawą czwartkowej debaty były dyskusje ministrów spraw zagranicznych oraz ministrów sprawiedliwości i spraw wewnętrznych.

- Sytuacja na Morzu Śródziemnym to sprawa nie tylko krajów naszego południowego sąsiedztwa. To sprawa nas wszystkich, całej Europy. Dlatego musimy działać razem, tu i teraz. Celem tej wizyty było zorientowanie się, jak UE może pomóc ustabilizować sytuację w regionie, przeciwdziałać zagrożeniom terrorystycznym oraz zapobiegać nielegalnej migracji i ją zwalczać. - deklarował Donald Tusk.

Przewodniczący rozmawiał też o kryzysie w Libii i podkreślił, że przywódcy UE są zaniepokojeni brakiem rządu w tym państwie.

Oświadczenie członków Rady Europejskiej

1. Sytuacja na Morzu Śródziemnym jest tragiczna. Unia Europejska uruchomi wszystkie środki, jakie ma do dyspozycji, by zapobiec kolejnym ofiarom na morzu i zająć się pierwotnymi przyczynami kryzysu humanitarnego, którego jesteśmy świadkami - we współpracy z krajami pochodzenia i tranzytu. Naszym natychmiastowym priorytetem jest niedopuszczenie do tego, by kolejne osoby ginęły na morzu.

2. W związku z tym postanowiliśmy zwiększyć naszą obecność na morzu, by walczyć z przemytnikami, zapobiec nielegalnym przepływom migracyjnym i wzmocnić wewnętrzną solidarność i odpowiedzialność. Mając na uwadze, że niestabilna sytuacja w Libii stwarza idealne warunki dla przestępczej działalności przemytników, będziemy aktywnie wspierać wszystkie wysiłki ONZ mające na celu przywrócenie władzy rządowej w Libii. Intensywniej zajmiemy się też kluczowymi czynnikami zmuszającymi do migracji, którymi są konflikty i niestabilna sytuacja, m.in. w Syrii.

3. Dzisiaj zobowiązujemy się:

- Zwiększyć naszą obecność na morzu

a) pilnie wzmocnić unijne operacje "Tryton" i "Posejdon", zwiększając co najmniej trzykrotnie finansowanie przeznaczone na ten cel w roku 2015 i 2016 oraz zwiększając ilość zasobów, a co za tym idzie pozwolić na rozszerzenie możliwości w zakresie działań poszukiwawczo-ratowniczych w ramach mandatu Fronteksu. Z zadowoleniem odnotowujemy podjęte już przez państwa członkowskie zobowiązania, które pozwolą nam osiągnąć ten cel w nadchodzących tygodniach;

- Walczyć z przemytnikami ludzi w zgodzie z prawem międzynarodowym

b) zwalczać sieci przemytnicze, stawiać sprawców przed sądem i zajmować ich aktywa - poprzez szybkie działania organów państw członkowskich prowadzone we współpracy z Europolem, Fronteksem, Europejskim Urzędem Wsparcia w dziedzinie Azylu (EASO) i Eurojustem, a także poprzez zwiększoną działalność wywiadowczą i współpracę policyjną z państwami trzecimi;

c) podejmować systematyczne wysiłki w celu identyfikowania, przechwytywania i niszczenia statków, zanim zostaną wykorzystane przez przemytników;

d) jednocześnie wysoka przedstawiciel jest proszona o natychmiastowe podjęcie przygotowań do ewentualnej operacji w dziedzinie WPBiO służącej do tego celu;

e) wykorzystywać Europol do wykrywania w internecie treści wykorzystywanych przez przemytników w celu przyciągnięcia uwagi migrantów i uchodźców, a także do występowania o usuwanie tych treści - zgodnie z konstytucjami poszczególnych państw;

- Zapobiegać nielegalnym przepływom migracyjnym

f) zwiększyć wsparcie dla Tunezji, Egiptu, Sudanu, Mali i Nigru m.in. w celu monitorowania i kontrolowania granic i tras lądowych, z wykorzystaniem obecnych operacji w dziedzinie WPBiO w regionie, a także ram współpracy regionalnej (procesu z Rabatu i procesu chartumskiego); pogłębić dialog dotyczący wszystkich tych kwestii prowadzony z Unią Afrykańską na wszystkich szczeblach;

g) zacieśnić, na wszystkich szczeblach, naszą współpracę polityczną z partnerami z Afryki, aby zająć się przyczyną nielegalnej migracji i zwalczać przemyt ludzi i handel ludźmi. UE omówi te kwestie z Unią Afrykańską i głównymi zainteresowanymi krajami oraz zaproponuje zorganizowanie z nimi szczytu na Malcie w nadchodzących miesiącach;

h) zintensyfikować współpracę z Turcją w związku z sytuacją w Syrii i Iraku;

i) rozmieścić europejskich oficerów łącznikowych ds. migracji w kluczowych państwach, tak by gromadzić informacje na temat przepływów migracyjnych, koordynować działania z krajowymi oficerami łącznikowymi i prowadzić bezpośrednią współpracę z lokalnymi organami;

j) współpracować z regionalnymi partnerami w zakresie budowania zdolności umożliwiających zarządzanie granicami morskimi oraz prowadzenie operacji poszukiwawczo-ratowniczych;

k) zainicjować regionalne programy rozwoju i ochrony dla Afryki Północnej i Rogu Afryki;

l) zachęcić Komisję i wysoką przedstawiciel do uruchomienia wszystkich narzędzi, także w ramach współpracy na rzecz rozwoju oraz poprzez wdrożenie unijnych i krajowych umów o readmisji z państwami trzecimi, aby propagować readmisję, do krajów pochodzenia i tranzytu, osób nielegalnie migrujących z przyczyn ekonomicznych, w ścisłej współpracy z Międzynarodową Organizacją ds. Migracji;

m) opracować - z poszanowaniem prawa do ubiegania się o azyl - nowy program powrotów, koordynowany przez Frontex, umożliwiający szybki powrót nielegalnych migrantów z państw członkowskich pierwszej linii;

- Wzmocnić wewnętrzną solidarność i odpowiedzialność

n) do tego, by wszystkie uczestniczące państwa członkowskie szybko i w pełni przetransponowały i skutecznie wdrożyły wspólny europejski system azylowy, co zapewni wspólne europejskie standardy na mocy istniejącego prawodawstwa;

o) zwiększyć nadzwyczajną pomoc dla państw członkowskich pierwszej linii i rozważyć możliwości zorganizowania w sytuacjach nadzwyczajnych relokacji migrantów między wszystkimi państwami członkowskimi na zasadzie dobrowolności;

p) rozmieścić w państwach członkowskich pierwszej linii zespoły EASO w celu wspólnego rozpatrywania wniosków o udzielenie azylu, w tym rejestracji i pobierania odcisków palców;

q) ustanowić pierwszy dobrowolny projekt pilotażowy dotyczący przesiedleń w obrębie całej UE, oferujący miejsca dla osób kwalifikujących się do ochrony.

4. Instytucje UE i państwa członkowskie natychmiast przystąpią do pełnego wykonania tych wytycznych. W przyszłym tygodniu prezydencja i Komisja przedstawią harmonogram działań do czerwca.

5. Rada Europejska oczekuje, że Komisja przedstawi komunikat w sprawie europejskiego programu w dziedzinie migracji, aby opracować bardziej systemowe podejście do kwestii migracji obejmujące szerszy obszar geograficzny. Rada Europejska nadal będzie śledzić sytuację i ściśle monitorować wykonanie tych wytycznych. Rada i Komisja przedstawią Radzie Europejskiej sprawozdanie na ten temat na jej czerwcowym posiedzeniu.

***

20 kwietnia br. podczas wspólnego posiedzenia ministrowie spraw zagranicznych i ministrowie spraw wewnętrznych omówili – nawiązując do ostatnich wydarzeń na Morzu Śródziemnym – kwestie dotyczące migracji. Unijna wysoka przedstawiciel do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa Federica Mogherini powiedziała: - Unia Europejska zareagowała dziś w sposób zdecydowany na tragiczne wydarzenia, których byliśmy świadkami w ostatnich dniach. Naszą odpowiedzią niech będzie szybkie i wspólne działanie.

Ministrowie postanowili zaostrzyć walkę z przemytem ludzi i zintensyfikować unijne działania służące ratowaniu rozbitków. Postanowili również zwiększyć pomoc dla krajów borykających się na co dzień z tymi problemami, wspólnie rozwiązując kwestię przesiedlania uchodźców.

Ponadto podjęte zostały działania dyplomatyczne, które powinny pomóc skuteczniej eliminować pierwotne przyczyny migracji, takie jak konflikty, ubóstwo i naruszenia praw człowieka. Rihards Kozlovskis, łotewski minister spraw wewnętrznych, powiedział: - Jako prezydencja mamy za zadanie pomóc we wdrażaniu zarówno uzgodnionych dziś działań, jak i przyszłego europejskiego programu w dziedzinie migracji.

Mając na uwadze duży przepływ migrantów w Libii, ministrowie spraw zagranicznych podsumowali również sytuację w tym kraju, rozważając możliwość unijnego wsparcia dla utworzenia rządu jedności narodowej.